نارسایی کلیه یکی از بیماری های جدی و خاموش است که بدون علائم اولیه آشکار، به تدریج عملکرد حیاتی کلیه‌ها را مختل می‌کند، کلیه ها وظیفه تصفیه خون و دفع مواد زائد را بر عهده دارند و زمانی که این عملکرد دچار اختلال شود، پیامدهای خطرناکی برای سلامت کل بدن به وجود می‌آید، اما چه عواملی باعث بروز نارسایی کلیه می‌شوند؟ آیا می‌توان با تشخیص زودهنگام از پیشرفت آن جلوگیری کرد؟ و مهم‌تر از همه، چه راهکارهایی برای کنترل و درمان این بیماری وجود دارد؟ پاسخ به این پرسش‌ها مسیر پیشگیری و مدیریت صحیح نارسایی کلیه را روشن‌تر می‌کند.
نارسایی کلیه چیست؟
نارسایی کلیه حالتی است که در آن کلیه‌ها توانایی کافی برای تصفیه خون، دفع مواد زائد و تنظیم تعادل مایعات و املاح بدن را از دست می‌دهند، این بیماری به صورت حاد یعنی به طور ناگهانی و سریع یا مزمن یعنی تدریجی و طولانی مدت رخ می‌دهد، در نارسایی کلیه تجمع مواد سمی در خون باعث بروز علائمی مانند خستگی شدید، ورم، تهوع، تغییر در میزان ادرار و اختلال در فشار خون می‌شود و این وضعیت اگر به موقع تشخیص و درمان نشود، زندگی بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار داده و حتی نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه ایجاد می‌کند.
بیشتر بخوانید: علت کوچک شدن کلیه
انواع نارسایی کلیه
نارسایی کلیه به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
نارسایی کلیه حاد
این نوع به طور ناگهانی و در مدت زمان کوتاه چند ساعت تا چند روز ایجاد می‌شود و معمولا بر اثر عواملی مانند کاهش ناگهانی خون رسانی به کلیه، آسیب مستقیم به بافت کلیه یا انسداد در مسیر ادراری رخ می‌دهد و اگر به موقع تشخیص داده شود، در بسیاری از موارد قابل درمان و برگشت پذیر است.
نارسایی کلیه مزمن
این نوع به صورت تدریجی و در طول ماه‌ها یا سال‌ها پیشرفت می‌کند و شایع ترین علت های آن دیابت، فشار خون بالا و برخی بیماری های مزمن کلیوی است، در مراحل اولیه بدون علامت است اما در نهایت منجر به از کار افتادن کامل کلیه ها و نیاز به دیالیز یا پیوند می‌شود.
علل و عوامل خطرساز نارسایی کلیه
نارسایی کلیه بر اثر مجموعه‌ای از بیماری‌ها، شرایط جسمی و حتی سبک زندگی ایجاد می‌شود و مهم ترین علل و عوامل خطرساز آن عبارتند از:
دیابت کنترل نشده
قند خون بالا به مرور به عروق خونی ریز کلیه آسیب می‌زند و عملکرد فیلترهای کلیه را مختل می‌کند، این آسیب تدریجی شایع ترین علت نارسایی مزمن کلیه است.
بیشتر بخوانید: ارتباط دیابت با بیماری کلیوی
فشار خون بالا
فشار زیاد خون بر دیواره عروق کلیه باعث آسیب و سختی آن‌ها می‌شود و به مرور توانایی کلیه در تصفیه خون کاهش می‌یابد.
گلومرولونفریت
التهاب در واحدهای فیلترکننده کلیه سبب کاهش تدریجی عملکرد و ایجاد نارسایی می‌شود، این بیماری حاد یا مزمن است.
بیماری های مزمن کلیوی
وجود مشکلات طولانی مدت مانند کیست های کلیه یا عفونت های مکرر به کاهش تدریجی عملکرد کلیه‌ها منجر می‌شود.
مصرف طولانی مدت داروها
داروهای مسکن و ضدالتهاب غیراستروئیدی یا برخی آنتی‌بیوتیک ها با آسیب مستقیم به بافت کلیه خطر نارسایی را افزایش می‌دهند.
مسمومیت با مواد شیمیایی
تماس با فلزات سنگین یا مواد سمی می‌تواند سلول‌های کلیه را تخریب کرده و عملکرد طبیعی آن‌ها را مختل کند.
کم آبی یا خونریزی شدید
کاهش حجم مایعات و خون رسانی به کلیه‌ها سبب آسیب ناگهانی و بروز نارسایی حاد می‌شود.
نارسایی قلبی یا شوک
وقتی قلب خون کافی به کلیه‌ها نمی‌رساند، عملکرد آن‌ها مختل شده و نارسایی ایجاد می‌شود.
انسداد مجاری ادراری
وجود سنگ کلیه، تومور یا بزرگی پروستات باعث تجمع ادرار در کلیه و فشار بر بافت آن شده و عملکرد را کاهش می‌دهد.
عوامل سبک زندگی و ژنتیکی
چاقی، سیگار کشیدن، سن بالا و سابقه خانوادگی بیماری کلیوی، همگی احتمال ابتلا به نارسایی کلیه را بیشتر می‌کنند.
علائم شایع نارسایی کلیه
علائم نارسایی کلیه معمولا به تدریج ظاهر می‌شوند و در مراحل اولیه نامحسوس هستند، اما با پیشرفت بیماری، نشانه‌های زیر شایع‌تر می‌شوند:
- تجمع مایعات در پاها، مچ‌ها، دست‌ها یا صورت به دلیل ناتوانی کلیه‌ها در دفع نمک و آب اضافی.
- تجمع مواد سمی در خون و کاهش تولید گلبول قرمز باعث احساس بی‌حالی و کم‌انرژی بودن می‌شود.
- کاهش حجم ادرار یا تغییر رنگ آن (تیره یا خونی).
- تهوع و استفراغ به دلیل افزایش اوره و سموم در خون.
- خارش پوستی شدید
- تنگی نفس به دلیل تجمع مایعات در ریه‌ها یا کم‌خونی ناشی از نارسایی کلیه.
- افزایش فشار خون، چون کلیه‌ها در تنظیم فشار خون نقش دارند، اختلال آن‌ها باعث بالا رفتن فشار می‌شود.
- اختلال در خواب و تمرکز
- بی‌اشتهایی و کاهش وزن ناشی از اختلال متابولیسم و تجمع مواد زائد.
- گرفتگی عضلات به دلیل برهم خوردن تعادل الکترولیت‌ها مانند کلسیم و پتاسیم.
روش های تشخیص نارسایی کلیه
روش های تشخیص نارسایی کلیه با هدف بررسی عملکرد کلیه و میزان آسیب آن انجام می‌شوند، مهم‌ترین روش‌ها عبارتند از:
- آزمایش خون (BUN و کراتینین) که افزایش سطح کراتینین و اوره نشانه کاهش عملکرد کلیه است.
- آزمایش ادرار برای بررسی وجود پروتئین، خون یا سلول‌های غیرطبیعی در ادرار برای تشخیص اختلالات کلیوی.
- اندازه‌گیری GFR شاخص اصلی سنجش عملکرد کلیه و تعیین مراحل نارسایی.
- سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری برای ارزیابی اندازه، شکل و وجود انسداد یا سنگ کلیه.
- سی‌تی اسکن یا MRI برای کمک به تشخیص تومورها، کیست‌ها یا مشکلات ساختاری کلیه‌ها.
- بیوپسی کلیه، نمونه‌برداری از بافت کلیه جهت بررسی آسیب های میکروسکوپی و علت اصلی نارسایی.
- الکتروکاردیوگرام برای بررسی تغییرات قلبی ناشی از اختلال سطح پتاسیم خون در نارسایی کلیه.
درمان های دارویی و غیردارویی نارسایی کلیه
درمان نارسایی کلیه بسته به شدت بیماری، علت ایجاد و وضعیت بیمار به دو دسته کلی دارویی و غیردارویی تقسیم می‌شود که در ادامه توضیح کامل می‌دهیم:
درمان های دارویی
روش های درمانی دارویی شامل موارد زیر هستند:
مهارکننده های ACE
با گشاد کردن عروق خونی و کاهش فشار خون، به کاهش فشار بر کلیه‌ها کمک کرده و روند تخریب بافت کلیوی را کند می‌کنند.
داروهای ARB
مشابه ACE عمل می‌کنند و فشار خون و پروتئینوری را کاهش می‌دهند، بدون عوارض سرفه‌ای که در ACE دیده می‌شود.
دیورتیک‌ها
دفع آب و نمک اضافی را افزایش می‌دهند، تورم بدن را کم کرده و فشار خون را کنترل می‌کنند.
داروهای کنترل قند خون
سطح قند خون را متعادل نگه می‌دارند تا آسیب دیابتی به کلیه‌ها کاهش یابد.
داروهای تنظیم فسفر و کلسیم
با کنترل سطح فسفر و کلسیم در خون، از پوکی استخوان و مشکلات استخوانی در بیماران کلیوی جلوگیری می‌کنند.
اریتروپویتین
تولید گلبول قرمز را تحریک می‌کند و کم خونی ناشی از نارسایی کلیه را درمان می‌نماید.
داروهای کاهش کلسترول
با کاهش سطح چربی خون، ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی در بیماران کلیوی کاهش می‌یابد.
بیکربنات سدیم
برای کاهش اسید خون استفاده می‌شود و تعادل شیمیایی بدن را بهبود می‌بخشد.
درمان های غیردارویی
روش های مختلفی به غیر از دارودرمانی وجود دارد که عبارتند از:
تغذیه مناسب
مصرف رژیم کم‌نمک، کم پروتئین و کنترل شده به کاهش فشار بر کلیه‌ها کمک می‌کند و تجمع سموم در خون را کند می‌سازد.
ورزش و کنترل وزن
فعالیت بدنی سبک و منظم باعث بهبود گردش خون، کنترل فشار خون و کاهش ریسک بیماری‌های قلبی مرتبط با نارسایی کلیه می‌شود.
ترک سیگار و الکل
سیگار و الکل باعث آسیب به عروق و کلیه‌ها می‌شوند؛ ترک آن‌ها از پیشرفت بیماری و مشکلات قلبی و عروقی جلوگیری می‌کند.
کاهش مصرف داروهای مضر
پرهیز از مصرف طولانی مدت مسکن‌ها و داروهای بدون نسخه از آسیب بیشتر به بافت کلیه جلوگیری می‌کند.
دیالیز
وقتی کلیه‌ها قادر به تصفیه خون نیستند، دستگاه دیالیز خون را تصفیه کرده و مواد زائد را دفع می‌کند تا عملکرد بدن حفظ شود.
پیوند کلیه
در نارسایی کامل، پیوند کلیه جایگزین عملکرد طبیعی کلیه‌ها می‌شود و زندگی بیمار را به طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد.
راهکارهای پیشگیری از بروز نارسایی کلیه
برای پیشگیری از بروز نارسایی کلیه، علاوه بر مراقبت های غیردارویی مثل رژیم غذایی، ورزش، ترک سیگار و الکل، و کاهش مصرف داروهای مضر، راهکارهای زیر نیز توصیه می‌شوند:
- بررسی دوره‌ای فشار و قند خون باعث شناسایی زودهنگام اختلالات می‌شود و خطر آسیب کلیه را کاهش می‌دهد.
- مراجعه منظم به بهترین متخصص اورولوژی در شهریار و کنترل بیماری های زمینه‌ای مانند سنگ کلیه یا نارسایی قلبی به پیشگیری کمک می‌کند.
- هیدراته نگه داشتن بدن و نوشیدن آب به عملکرد بهینه کلیه‌ها کمک می‌کند و از تجمع سموم جلوگیری می‌کند.
- واکسن های آنفلوآنزا، هپاتیت B و پنوموکوک می‌توانند خطر عفونت هایی که به کلیه‌ها آسیب می‌زنند کاهش دهند.
- کنترل مصرف پروتئین و نمک در افراد پرخطر
- مشورت با پزشک قبل از مصرف هر دارویی به خصوص مسکن ها یا داروهای گیاهی که ممکن است برای کلیه مضر باشند.
- افراد با سابقه خانوادگی بیماری کلیوی می‌توانند با مشاوره ژنتیک خطر ابتلا را کاهش دهند.
سوالات متداول
بیماران زمانی نیاز به دیالیز پیدا می‌کنند که کلیه‌ها قادر به تصفیه خون نباشند، سموم و مایعات در بدن تجمع یابند و علائم شدید نارسایی مثل تورم، خستگی و اختلال الکترولیت بروز کند.
بیماران کلیوی باید رژیم کم نمک، کم پروتئین کنترل شده، محدود در پتاسیم و فسفر رعایت کنند و مصرف مایعات را طبق دستور پزشک مدیریت کنند.
در نهایت…
نارسایی کلیه یک بیماری جدی و پیش رونده است که عملکرد حیاتی کلیه‌ها را مختل می‌کند و عوارض جدی برای بدن ایجاد می‌کند، تشخیص زودهنگام، کنترل عوامل خطر مانند دیابت و فشار خون و رعایت سبک زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب می‌تواند روند بیماری را کند کرده. و درمان های دارویی و غیردارویی، دیالیز یا پیوند کلیه نقش حیاتی در مدیریت بیماری دارند و پیشگیری و مراقبت مستمر کلید حفظ سلامت کلیه‌هاست.