همه آنچه باید درباره سنگ‌شکنی ESWL بدانید!

سنگ‌ شکن ESWL یکی از روش‌های غیرتهاجمی و رایج برای درمان سنگ‌های کلیوی و مجاری ادراری به شمار می رود که در این روش بدون نیاز به جراحی، از امواج صوتی پرقدرت برای خرد کردن سنگ‌ها استفاده می‌شود تا به ذرات ریزی تبدیل شده و از طریق ادرار دفع گردند و ESWL برای سنگ‌هایی با اندازه متوسط و مکان مناسب در کلیه یا حالب کاربرد داشته و نسبت به سایر روش‌ها درد و عوارض کمتری به همراه دارد، اما این روش برای همه بیماران مناسب است؟ چه شرایطی برای انجام آن ضروری است؟

کاربردهای سنگ‌ شکن ESWL

این روش که جدید بوده و عوارض به نسبت کم‌تری در مقابل روش‌های دیگر دارد، دارای کاربردهای بسیاری است که عبارتند از:

سنگ کلیه

برای درمان سنگ‌های کلیه کوچک تا متوسط کلیه کمتر از 2 سانتی‌متر کاربرد داشته و بیشتر برای سنگ‌های منفرد یا تعداد کم استفاده می‌شود که در قطب فوقانی و میانی کلیه مؤثرتر از قطب تحتانی است، زیرا در قطب تحتانی احتمال گیر افتادن خرده‌سنگ‌ها بیشتر است.

درمان سنگ‌های حالب

به‌ویژه در بخش بالایی حالب نزدیک کلیه کاربرد دارد که اگر سنگ قابل دید در رادیوگرافی باشد، احتمال موفقیت ESWL بیشتر است و برای حالب میانی یا تحتانی نیز قابل استفاده است، ولی موفقیت کمتر بوده و گاهی به ابزارهای دیگر مثل یورتروسکوپی نیاز است.

شکستن سنگ‌های باقی مانده

پس از درمان‌هایی مانند PCNL (نفرولیتوتومی از راه پوست) یا URS (یورتروسکوپی)، برای پاک‌سازی سنگ های باقی‌مانده‌‌ی کوچک‌تر در بیمارانی که تمایل یا امکان انجام مجدد جراحی ندارند، نیز کاربرد دارد.

شرایط خاص

برای افرادی که به دلیل بیماری‌های قلبی، ریوی یا دیگر مشکلات، تحمل جراحی ندارند و در بیماران سالخورده یا با ریسک بیهوشی بالا، چون ESWL نیاز به جراحی یا بیهوشی عمومی ندارد.

سنگ شکن ESWL برای چه افرادی مناسب است؟

سنگ‌شکنی برون‌بدنی با امواج شوک برای همه بیماران مناسب نیست و افرادی که می توانند از این روش بهره ببرند، عبارتند از:

• افرادی با سنگ‌های کلیوی یا حالب با اندازه کوچک تا متوسط

• افرادی با سنگ‌هایی که قابل رویت در تصویربرداری هستند.

• کلیه باید قابلیت تخلیه خرده‌سنگ‌ها را داشته باشد.

• عدم وجود انسداد کامل در مجاری ادراری پایین‌تر از محل سنگ

• بیماران بدون اختلالات انعقادی

• عدم بارداری در زنان

• عدم وجود عفونت فعال در مجاری ادراری

در خصوص اقدامات قبل از انجام سنگ‌ شکن ESWL

اقدامات قبل از انجام سنگ‌ شکنی با امواج شوک بسیار مهم هستند و نقش زیادی در افزایش موفقیت درمان و کاهش عوارض دارند که عبارتند از:

• انجام سونوگرافی، عکس ساده شکم (KUB) یا سی‌تی‌اسکن بدون تزریق برای تعیین اندازه، محل و نوع سنگ.
• بررسی تعداد، تراکم و ترکیب احتمالی سنگ برای تعیین مناسب‌بودن ESWL.
• آزمایش ادرار برای بررسی وجود عفونت، خون در ادرار و پیگیری وضعیت کلی مجاری ادراری.
• کشت ادرار (U/C) در صورت وجود عفونت ادراری
• آزمایش‌های خون شامل شمارش کامل سلول‌ها (CBC)، بررسی عملکرد کلیه (BUN، کراتینین) و وضعیت انعقادی
• مطلع کردن پزشک از لیست داروهای مصرفی
• قطع مصرف داروهای ضد انعقاد 5 تا 7 روز قبل از عمل
• درمان عفونت‌های ادراری با آنتی بیوتیک مناسب
• ناشتا بودن چند ساعت قبل از عمل
• پرهیز از مصرف غذاهای سنگین و نوشیدنی‎‌های گازدار قبل از عمل

مراحل انجام سنگ‌ شکن ESWL

مراحل انجام این روش به صورت زیر است:

آماده‌سازی بیمار

در این مرحله داروهای آرام‌بخش، ضد درد یا آنتی‌بیوتیک تزریق شده و فشار خون، ضربان قلب و وضعیت عمومی بیمار نیز بررسی می‌گردد، هدف از این مرحله، آماده‌سازی کامل جسمی و روانی بیمار برای شروع درمان است.

موقعیت‌یابی سنگ با تصویربرداری

قبل از شروع درمان، باید سنگ با دقت شناسایی شود و برای این کار از یکی یا ترکیبی از روش‌های تصویربرداری مانند فلوروسکوپی یا سونوگرافی استفاده می‌شود که این تصاویر در لحظه گرفته می‌شوند و محل دقیق سنگ را در کلیه یا حالب نشان می‌دهند.

شروع امواج شوک

پس از موقعیت‌یابی سنگ، دستگاه امواج شوک با استفاده از یک مبدل موجی روی بدن بیمار قرار می‌گیرد و بین این مبدل و پوست بیمار از ژل رسانا یا کیسه آب استفاده می‌شود تا انتقال انرژی امواج بدون اتلاف انجام شود، امواج شوک از بیرون بدن به‌سمت سنگ هدایت می‌شوند و در داخل بدن روی سنگ متمرکز می‌گردند، شدت امواج به‌ صورت تدریجی از پایین شروع می‌شود تا بدن به آن عادت کرده و درد یا ناراحتی کمتر شود.

بیمار احتمال دارد در حین ارسال امواج، احساس ضربه‌های خفیف یا لرزش در بدن داشته باشد و در صورت احساس درد می‌توان دوز داروی مسکن را افزایش داد یا شدت امواج را تنظیم کرد.

مدت زمان و تعداد ضربه‌ها

مدت زمان درمان ۳۰ تا ۶۰ دقیقه است و بسته به اندازه و نوع سنگ، بین ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ موج شوک در یک جلسه ارسال می‌شود و شدت امواج در طول درمان به‌تدریج افزایش می‌یابد تا از آسیب به بافت اطراف جلوگیری شود و بیمار احساس راحتی نسبی داشته باشد.

پایان فرایند و بررسی ابتدایی

پس از اتمام ارسال امواج شوک، بیمار به آرامی از دستگاه جدا می‌شود و وضعیت عمومی‌اش بررسی می‌شود، در بیشتر موارد بیمار می‌تواند همان روز مرخص شود، گاهی در صورت تزریق آرامبخش قوی یا تزریقی لازم است چند ساعت تحت نظر باشد.

نکات مراقبتی بعد از سنگ‌ شکن ESWL

• نوشیدن زیاد مایعات حداقل ۲ تا ۳ لیتر آب در روز برای کمک به دفع خرده‌سنگ‌ها.
• پیاده‌روی روزانه برای تحریک حرکات حالب و دفع سنگ‌ها.
• مصرف داروهای تجویز شده شامل مسکن، شل‌کننده حالب یا آنتی‌بیوتیک
• خودداری از انجام فعالیت‌های شدید و سنگین
• مراجعه به پزشک در صورت مشاهده تب، درد، لرز، قطع ادرار یا خونریزی شدید
• استفاده از صافی ادرار برای جمع‌آوری خرده‌سنگ‌ها جهت بررسی آزمایشگاهی
• پرهیز از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون
• پرهیز از نمک زیاد و مواد غذایی سنگ‌ساز مثل پروتئین حیوانی زیاد یا اگزالات‌ها

سنگ‌ شکن ESWL چه عوارضی به همراه دارد؟

این روش عوارضی مانند درد، خونریزی در ادرار، عفونت ادراری، انسداد مجاری ادراری، شکستن ناقص سنگ‌ها، آسیب به بافت‌های اطراف، و کبودی پوستی به همراه دارد که بیشتر این عوارض موقتی و قابل درمان هستند، اما در صورت بروز علائم شدید یا غیرمعمول، نیاز به پیگیری پزشکی وجود دارد.

سوالات متداول

در نهایت…

سنگ‌ شکن ESWL یک روش غیرتهاجمی و موثر برای درمان سنگ‌های کلیه و حالب است که با استفاده از امواج شوک، سنگ‌ها را به قطعات ریز تبدیل کرده و به بیمار کمک می‌کند تا آن‌ها را به‌راحتی دفع کند و این روش بدون نیاز به بستری شدن انجام می‌شود و عوارضی چون درد، خونریزی یا عفونت به‌وجود می‌آید که موقتی و قابل درمان هستند و با رعایت مراقبت‌های بعد از درمان، این روش می‌تواند جایگزین مناسبی برای جراحی‌های باز باشد.