دردی ناگهانی و تیرکشنده در پهلو یا زیر شکم نشانه چیست؟ بسیاری از افراد این درد را تجربه کرده‌اند، اما نمی‌دانند منشأ آن می‌تواند سنگی کوچک اما دردناک در مسیر حالب باشد، سنگ حالب، قطعه‌ای از مواد سخت است که از کلیه عبور کرده و در لوله‌ای که ادرار را به مثانه می‌برد گیر می‌افتد. و این وضعیت نه‌تنها بسیار دردناک است، بلکه در صورت عدم درمان به عفونت یا آسیب کلیه منجر می‌شود، اما آیا همه سنگ‌های حالب نیاز به جراحی دارند؟ یا می‌توان آن‌ها را با روش‌های ساده‌تری دفع کرد؟
سنگ حالب چیست؟
سنگ حالب به توده ای سخت و جامد گفته می‌شود که از تجمع مواد معدنی و نمک ها در داخل مجرای حالب تشکیل می‌شود و این سنگ ها زمانی ایجاد می‌شوند که سنگ، از کلیه جدا شده و وارد حالب می‌شود، بسته به اندازه و محل قرارگیری، سنگ حالب روند طبیعی عبور ادرار از کلیه به مثانه را مختل می‌کند و موجب انسداد یا آسیب به بافت های اطراف می‌شود، اندازه این سنگ ها از چند میلی متر تا چند سانتی متر متغیر است و گاهی نیاز به مداخله پزشکی یا جراحی برای خارج سازی آن ها وجود دارد.
علت ایجاد سنگ حالب
بیشتر به دلیل تجمع مواد معدنی و نمک هایی مانند کلسیم، اگزالات، اسید اوریک یا سیستین در ادرار است که به مرور زمان به هم چسبیده و کریستال هایی را تشکیل می‌دهند، اگر میزان این مواد در ادرار زیاد باشد و حجم ادرار کم، احتمال تشکیل سنگ افزایش می‌یابد، کم آبی، رژیم غذایی نامتعادل مانند مصرف زیاد نمک یا پروتئین حیوانی، سابقه خانوادگی سنگ کلیه یا حالب، چاقی، برخی بیماری های زمینه ای مانند نقرس یا اختلالات متابولیکی و مصرف بعضی داروها نیز در ایجاد سنگ حالب نقش دارند، سبک زندگی و عادات غذایی نقش مهمی در پیشگیری یا تشدید این مشکل ایفا می‌کنند.
علائم سنگ حالب
علائم زمانی بروز می‌کنند که سنگ باعث انسداد مسیر جریان ادرار یا تحریک دیواره حالب شود و یکی از شایع ترین علائم، درد شدید و ناگهانی در ناحیه پهلو، شکم یا کشاله ران است که به صورت موجی و متناوب ظاهر می‌شود، این درد گاهی به ناحیه تناسلی نیز انتشار پیدا می‌کند و از دیگر علائم می‌توان به وجود خون در ، تکرر ادرار، احساس سوزش هنگام دفع ادرار، حالت تهوع و استفراغ و گاهی تب و لرز در صورت وجود عفونت همزمان اشاره کرد، شدت و نوع علائم بسته به اندازه، محل قرارگیری سنگ و مدت زمان باقی ماندن آن در حالب متفاوت است.
در صورت مشاهده علائم بالا در اسرع وقت به متخصص اورولوژی مراجعه نمایید، برای دریافت نوبت از دکتر محسن بهمنی با شماره ۰۹۰۵۴۳۸۳۳۹۸ تماس بگیرید.
انواع سنگ حالب
سنگ های حالب بر اساس نوع مواد تشکیل دهنده و محل قرارگیری در لوله حالب به چند دسته تقسیم می‌شوند، از نظر ترکیب شیمیایی، رایج ترین انواع سنگ‌های حالب عبارتند از:
سنگ های کلسیمی
این نوع سنگ ها شایع ترین نوع هستند و از اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم تشکیل می‌شوند و مصرف زیاد نمک، پروتئین حیوانی و کم‌آبی بدن از عوامل تشدید کننده آن است.
سنگ های اسید اوریکی
بیشتر در افرادی با رژیم غذایی پر از پروتئین حیوانی یا کسانی که بدنشان اسید زیادی تولید می‌کند، مثل مبتلایان به نقرس دیده می‌شود و این سنگ ها در محیط اسیدی ادرار شکل می‌گیرند.
سنگ های استروویت
اغلب در نتیجه عفونت های مزمن دستگاه ادراری به وجود می‌آیند و بزرگ و شاخ گوزنی هستند و این سنگ ها بیشتر در زنان دیده می‌شوند.
سنگ های سیستینی
نوع نادری از سنگ هستند که به دلیل یک اختلال ژنتیکی به نام سیستینوری ایجاد می‌شوند و از سنین پایین آغاز می‌شوند.
نحوه تشخیص سنگ حالب
تشخیص با بررسی دقیق علائم بیمار و انجام آزمایش ها و تصویربرداری های تخصصی صورت می‌گیرد، پزشک ابتدا با گرفتن شرح حال کامل و معاینه فیزیکی، در ناحیه شکم و پهلو، به وجود احتمالی سنگ مشکوک می‌شود و سپس برای اطمینان بیشتر، آزمایش هایی مانند آزمایش ادرار برای بررسی وجود خون، عفونت یا کریستال ها و آزمایش خون برای بررسی سطح کراتینین، اوره و سایر مواد شیمیایی انجام می‌شود.
برای تایید دقیق وجود سنگ و مشخص کردن محل، اندازه و تعداد آن، از روش های تصویربرداری مانند سی تی اسکن بدون تزریق که دقیق ترین روش است، استفاده می‌شود، در برخی موارد سونوگرافی یا عکس‌برداری ساده شکم نیز خصوصا در زنان باردار یا افراد دارای منع استفاده از پرتوهای زیاد به کار می‌رود، تشخیص زودهنگام و دقیق، نقش مهمی در انتخاب روش مناسب درمان و جلوگیری از عوارض دارد.
روش های درمان سنگ حالب
روش‌های درمان سنگ حالب بسته به اندازه، محل سنگ، شدت علائم و وضعیت کلی بیمار متفاوت است، در ادامه هر روش به طور کامل توضیح داده شده است:
درمان دارویی و مراقبت خانگی
در مواردی که سنگ کوچک تر از ۵ میلی‌متر باشد و انسداد یا درد شدید ایجاد نکرده باشد، پزشک نوشیدن مایعات فراوان برای افزایش حجم ادرار و کمک به دفع سنگ را توصیه می‌کند و همچنین استفاده از داروهای مسکن برای کاهش درد و داروهای آلفا-بلاکر که عضلات حالب را شل می‌کنند، می‌تواند دفع سنگ را آسان‌تر کند، این روش غیرتهاجمی و کم‌خطر است و برای بیشتر سنگ‌های کوچک موثر است.
سنگ شکن
در این روش، امواج شوک با دستگاهی مخصوص به سنگ تابانده می‌شود تا سنگ خرد شده و به قطعات کوچکتر تقسیم شود و سپس این قطعات به راحتی از حالب عبور کرده و دفع می‌شوند، عمل سنگ شکنی ESWL بدون جراحی و بی‌درد است و برای سنگ‌های تا حدود ۲۰ میلی‌متر استفاده می‌شود، با این حال، ممکن است نیاز به چند جلسه درمان داشته باشد و سنگ‌های خیلی بزرگ یا خیلی سفت ممکن است به خوبی خرد نشوند.
آندوسکوپی حالب
در این روش با استفاده از لوله باریک و نازکی به نام یوترروسکوپ که از طریق مجرای ادرار وارد حالب می‌شود، جراح مستقیما سنگ را می‌بیند و با ابزار مخصوص آن را خرد یا خارج می‌کند، این روش برای سنگ‌های بزرگ‌تر، سنگ‌هایی که در حالب گیر کرده‌اند یا زمانی که سنگ‌شکن مناسب نیست، کاربرد دارد و عمل تحت بیهوشی انجام می‌شود و دوره نقاهت کوتاهی دارد.
جراحی باز یا لاپاراسکوپی
این روش کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و زمانی انجام می‌شود که روش‌های کم‌تهاجمی موثر نباشند یا سنگ بسیار بزرگ و پیچیده باشد، جراحی باز شامل برش مستقیم روی حالب برای خارج کردن سنگ است، اما امروزه با پیشرفت روش‌های کمتر تهاجمی، این نوع جراحی کمتر انجام می‌شود، لاپاراسکوپی هم جراحی کم‌تهاجمی‌تری است که با استفاده از برش‌های کوچک و دوربین انجام می‌شود.
جلوگیری از ایجاد سنگ حالب
برای جلوگیری از ایجاد سنگ حالب، رعایت برخی نکات ساده اما مهم در سبک زندگی روزمره بسیار موثر است، اولین و مهم ترین اقدام، نوشیدن آب کافی در طول روز است زیرا کم آبی بدن یکی از عوامل اصلی تشکیل سنگ در دستگاه ادراری به شمار می‌رود و مصرف حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز کمک می‌کند تا ادرار رقیق‌تر شده و مواد معدنی در آن رسوب نکنند.
همچنین تغذیه سالم و متعادل نقش مهمی در پیشگیری دارد، محدود کردن مصرف نمک، پروتئین حیوانی، غذاهای فرآوری شده و نوشیدنی های قندی خطر تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد و در افرادی که سابقه خانوادگی یا سابقه قبلی سنگ کلیه یا حالب دارند، پزشک توصیه به پرهیز از برخی مواد خاص مانند اگزالات ها دارد، حفظ وزن مناسب، فعالیت بدنی منظم و بررسی دوره ای وضعیت سلامت کلیه ها نیز از اقدامات مکمل برای پیشگیری از تشکیل سنگ حالب محسوب می‌شوند.
سوالات متداول
بسیاری از سنگ های کوچک به صورت طبیعی و با مصرف مایعات زیاد و داروهای مناسب دفع می‌شوند، فقط در صورت انسداد، درد شدید یا عدم دفع، نیاز به روش های مداخله ای مانند سنگ شکنی یا جراحی وجود دارد.
بسته به اندازه و محل سنگ، دفع آن از چند روز تا چند هفته طول می‌کشد، سنگ های کوچک در عرض ۱ تا ۳ هفته دفع می‌شوند.
اگرچه شیوع آن کمتر از بزرگسالان است، اما در کودکان نیز به دلایل ژنتیکی، تغذیه نامناسب یا بیماری های زمینه ای ممکن است سنگ حالب ایجاد شود.
در نهایت…
حالب یکی از بخش‌های مهم دستگاه ادراری است که نقش انتقال ادرار از کلیه به مثانه را بر عهده دارد و هرگونه اختلال در عملکرد آن، مانند تنگی، سنگ یا عفونت، می‌تواند باعث درد، عفونت یا نارسایی کلیه شود، بنابراین حفظ سلامت حالب با نوشیدن آب کافی، پیگیری علائم مشکوک و مراجعه به پزشک اهمیت زیادی دارد.