تاکنون احساس کرده‌اید که مثانه‌تان پر است اما نمی‌توانید ادرار کنید؟ یا پس از ادرار، باز هم حس پری در ناحیه زیر شکم داشته باشید؟ این شرایط نشانه‌ای از احتباس ادرار است؛ مشکلی ناراحت کننده و گاه خطرناک که در آن تخلیه کامل یا حتی جزئی ادرار از مثانه دچار اختلال می‌شود و این عارضه به صورت ناگهانی یا به‌مرور زمان بروز می‌کند و دلایل مختلفی مانند بزرگ شدن پروستات، عفونت، آسیب های عصبی یا حتی مصرف برخی داروها دارد، اما چگونه می‌توان آن را تشخیص داد و درمان کرد؟
علل شایع احتباس ادرار در مردان و زنان
احتباس ادرار به دلایل متعددی در مردان و زنان ایجاد می‌شود و این دلایل جسمی، عصبی یا دارویی هستند که در ادامه، شایع ترین علل بر اساس جنسیت آورده شده است:
علل شایع احتباس ادرار در مردان:
- شایع ترین علت در مردان مسن؛ با بزرگی پروستات، مجرای ادراری تحت فشار قرار گرفته و عبور ادرار دشوار می‌شود.
- رشد تومور در ناحیه پروستات مجرای ادرار را مسدود می‌کند.
- التهاب غده پروستات باعث تورم و اختلال در جریان ادرار می‌شود.
- انسداد مجرای ادرار ناشی از سنگ‌های مجاری، تنگی مجرای ادرار یا آسیب های فیزیکی.
- جراحی‌های لگنی یا بی‌حسی نخاعی به ویژه در جراحی های اورولوژیک یا ارتوپدی، که عملکرد مثانه را موقتا مختل می‌کنند.
علل شایع احتباس ادرار در زنان:
- ضعیف شدن عضلات کف لگن باعث فشار بر مثانه یا انسداد مسیر ادرار می‌شود.
- التهاب و تورم ناشی از عفونت مانع تخلیه کامل ادرار شود.
- آسیب به اعصاب یا عضلات لگن حین زایمان منجر به اختلال در تخلیه مثانه می‌شود.
- جراحی های زنان مثل هیسترکتومی باعث آسیب به اعصاب یا ایجاد چسبندگی می‌شوند.
- تنگی مجرای ادرار گرچه در زنان کمتر از مردان دیده می‌شود، اما احتمال دارد علت احتباس باشد.
انواع احتباس ادرار
احتباس ادرار به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها، علائم و نیازهای درمانی متفاوتی دارند:
احتباس ادرار حاد
احتباس ادرار حاد به طور ناگهانی رخ می‌دهد و فرد به هیچ‌وجه قادر به دفع ادرار نیست.، این وضعیت با درد شدید در ناحیه زیر شکم همراه است و مثانه به طور محسوس پر و متورم می‌شود و دلایل شایع آن شامل بزرگ شدن ناگهانی پروستات، عفونت های حاد، انسداد ناگهانی مجرا یا مصرف داروهای خاص است، درمان فوری شامل تخلیه مثانه با سوند و بررسی علت زمینه‌ای است.
احتباس ادرار مزمن
در این نوع، تخلیه ادرار به طور تدریجی و در طول زمان دچار اختلال می‌شود و ممکن است بیمار علائم واضحی نداشته باشد، اما معمولا از کاهش جریان ادرار، احساس پری مداوم مثانه یا قطره قطره آمدن ادرار شکایت دارد، این مشکل در اثر بزرگ شدن تدریجی پروستات، آسیب عصبی یا بیماری‌های مزمن بروز می‌کند و درمان شامل شناسایی علت، اصلاح آن و در موارد شدید استفاده از سوند یا جراحی است.
علائم و نشانه های احتباس ادرار
احتباس ادرار، چه از نوع حاد و چه مزمن، با مجموعه‌ای از علائم مشخص همراه است که شدت و نوع آن‌ها بسته به شرایط بیمار و نوع اختلال متفاوت است، در ادامه، مهم ترین نشانه‌های احتباس ادرار آورده شده‌اند:
- ناتوانی کامل در ادرار کردن
- درد شدید در پایین شکم یا لگن
- احساس فوریت و اضطرار در ادرار
- تورم قابل لمس در زیر شکم
- ادرار قطره قطره یا جریان ضعیف ادرار
- تکرر ادرار، به‌ویژه در شب
- احساس باقی ماندن ادرار در مثانه پس از تخلیه
- بی اختیاری ادرار
- احساس فشار یا ناراحتی در ناحیه لگن یا مثانه
روش های تشخیص احتباس ادرار
تشخیص دقیق احتباس ادرار برای درمان مؤثر بسیار حیاتی است و بهترین متخصص اورولوژی در شهریار با بررسی علائم، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌ها، نوع و شدت اختلال را مشخص می‌کند، در ادامه مهم ترین روش های تشخیص آورده شده‌اند:
- پزشک با پرسش درباره علائم مثل درد، کاهش جریان ادرار، تکرر ادرار و بررسی وضعیت مثانه با لمس شکم، اطلاعات اولیه مهمی به دست می‌آورد.
- سونوگرافی مثانه برای بررسی حجم ادرار باقی مانده پس از ادرار و اندازه مثانه استفاده می‌شود، افزایش حجم باقیمانده نشانه‌ای از احتباس است.
- آزمایش ادرار برای بررسی وجود عفونت، خون یا دیگر اختلالات در سیستم ادراری کاربرد دارد و علل احتمالی مانند عفونت مجاری ادراری را شناسایی می‌کند.
- سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری برای بررسی اثرات احتباس بر کلیه‌ها یا وجود انسداد در حالب‌ها و مثانه انجام می‌شود.
- نوار مثانه یک تست تخصصی برای بررسی عملکرد عضلات مثانه و اعصاب کنترل کننده ادرار است که در موارد مزمن کاربرد دارد.
- در روش سیستوسکوپی، پزشک با استفاده از دوربین داخل مجرای ادرار و مثانه را بررسی می‌کند تا عواملی مثل تنگی، تومور یا انسداد را شناسایی کند.
- آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد کلیه ها و بررسی آسیب های احتمالی ناشی از احتباس طولانی مدت استفاده می‌شود
عوارض عدم درمان احتباس ادرار
بی توجهی به احتباس ادرار یا تأخیر در درمان آن عواقب جدی و گاه غیرقابل جبرانی برای سلامت فرد به همراه دارد که در ادامه، مهم ترین عوارض این وضعیت آورده شده است:
آسیب به مثانه
احتباس طولانی مدت باعث کشیدگی بیش از حد دیواره مثانه می‌شود و این حالت توان انقباضی مثانه را کاهش داده و در موارد شدید، باعث از بین رفتن عملکرد طبیعی آن شود.
نارسایی کلیه
فشار بیش ا ز‌حد ناشی از تجمع ادرار به کلیه‌ها منتقل شده و در نهایت به تورم، التهاب و نارسایی کلیه منجر می‌شود، به ویژه در موارد مزمن و بدون درمان.
افزایش خطر عفونت ادراری
باقی ماندن ادرار در مثانه محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کند و منجر به عفونت مکرر یا شدید مجاری ادراری می‌شود.
بی اختیاری ادرار
در صورت ضعف عضلات مثانه یا پر شدن بیش از حد آن نشت غیرارادی ادرار رخ می‌دهد که به صورت قطره قطره یا کامل ظاهر می‌شود.
تشکیل سنگ مثانه
ادرار باقی مانده در مثانه منجر به رسوب املاح و تشکیل سنگ مثانه می‌شود که درد، عفونت و انسداد بیشتری ایجاد می‌کند.
التهاب و خونریزی
کشیدگی دیواره مثانه یا آسیب مجرای ادرار منجر به خون در ادرار (هماچوری) یا التهاب دردناک می‌شود.
درمان احتباس ادرار به چه صورت است؟
درمان احتباس ادرار به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد و با هدف رفع انسداد یا بهبود عملکرد مثانه انجام می‌شود و گاهی استفاده از سوند برای تخلیه ادرار ضروری است و در موارد مزمن، درمان دارویی یا جراحی توصیه می‌شود، در برخی بیماران نیز درمان شامل اصلاح داروهای مصرفی، مدیریت بیماری های عصبی یا کنترل عفونت‌ها خواهد بود و درمان به موقع می‌تواند از عوارض جدی مانند آسیب به مثانه یا کلیه جلوگیری کند و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.
راهکارهای پیشگیری از بروز احتباس ادرار
پیشگیری از احتباس ادرار با رعایت نکاتی ساده اما مؤثر امکان پذیر است، در ادامه به مهم ترین راهکارها اشاره می‌شود:
- از نگه داشتن طولانی مدت ادرار خودداری کنید، زیرا این کار به عضلات مثانه فشار وارد می‌کند.
- نوشیدن آب به میزان مناسب، به عملکرد صحیح کلیه‌ها و جلوگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند.
- عفونت های ادراری یا پروستات باید به سرعت درمان شوند تا از انسداد جلوگیری شود.
- برخی داروها مثل آنتی‌هیستامین‌ها یا ضدافسردگی‌ها می‌توانند باعث احتباس ادرار شوند؛ در صورت بروز علائم، با پزشک مشورت شود.
- معاینه دوره‌ای پروستات و درمان به موقع بزرگی آن برای پیشگیری ضروری است.
- ورزش منظم به بهبود گردش خون، تقویت عضلات لگن و سلامت سیستم ادراری کمک می‌کند.
- برای جلوگیری از عفونت های مجاری ادراری، رعایت بهداشت دستگاه تناسلی اهمیت زیادی دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر با هر یک از علائم زیر روبه‌رو شدید، مراجعه فوری به پزشک یا اورژانس الزامی است:
- ناتوانی کامل در دفع ادرار حتی با احساس شدید فشار مثانه
- درد شدید در ناحیه تحتانی شکم یا لگن
- احساس تورم یا سفتی در پایین شکم به دلیل تجمع ادرار
- سوزش، تب، یا لرز که ممکن است نشان دهنده عفونت باشد.
- وجود خون در ادرار یا تغییر رنگ غیرعادی
- دفع بسیار کم ادرار به صورت قطره‌ای و مکرر
- در مردان بزرگ شدن پروستات یا مشکلات ادراری مزمن
- در زنان باردار هرگونه مشکل در تخلیه ادرار باید فورا بررسی شود.
سوالات متداول
سوند ادراری با تخلیه فوری مثانه، فشار را کاهش داده و از آسیب به کلیه‌ها و مثانه جلوگیری می‌کند؛ همچنین امکان بررسی علت اصلی احتباس را برای پزشک فراهم می‌سازد.
افراد مسن، مردان مبتلا به بزرگی پروستات، بیماران دارای مشکلات عصبی، جراحی‌های لگن، مصرف‌کنندگان برخی داروها و زنان باردار بیشتر در معرض احتباس ادرار هستند.
در نهایت…
احتباس ادراری یکی از مشکلات مهم دستگاه ادراری است که در صورت تشخیص و درمان به موقع، قابل کنترل و درمان است و این عارضه ناشی از عوامل مختلفی مانند بزرگی پروستات، عفونت، اختلالات عصبی یا مصرف برخی داروها است، بی‌توجهی به علائم آن منجر به عوارض جدی مانند آسیب به کلیه‌ها یا عفونت شدید می‌شود، بنابراین آگاهی، پیشگیری و مراجعه سریع به پزشک نقش کلیدی در مدیریت این وضعیت دارند.