فتق یکی از مشکلات رایج است که در آن قسمتی از اندام یا بافت بدن از طریق یک نقطه ضعیف یا باز در دیواره عضلات یا بافت‌های حمایتی بیرون می‌زند. این وضعیت در نقاط مختلف بدن مانند شکم، کشاله ران یا دیافراگم رخ دهد. هرنی دردناک بوده و در صورت عدم درمان، مشکلات جدی‌تری به همراه دارد. چه عواملی باعث بروز آن می‌شوند و چه روش‌هایی برای درمان آن وجود دارد؟
علت بروز فتق
هرنی زمانی رخ می‌دهد که فشار داخلی بدن باعث ضعف یا شکاف در دیواره عضلانی یا بافت‌های حمایتی می‌شود.
- افزایش فشار داخل شکم مانند سرفه‌های مکرر، بلند کردن اجسام سنگین یا یبوست مزمن.
- ضعف دیواره عضلانی ممکن است به طور طبیعی در فرد وجود داشته باشد یا به دلیل آسیب یا جراحی قبلی باشد.
- برخی افراد به طور طبیعی دیواره‌های عضلانی ضعیف‌تری دارند.
- وزن زیاد فشار بیشتری به دیواره‌های شکم وارد می‌کند.
- بالا رفتن سن، بافت‌های بدن ضعیف‌تر می‌شوند.
- تغییرات هورمونی و فشاری که بر شکم وارد می‌شود می‌تواند موجب فتق شود.
ممکن است بدون درد ظاهر شود اما در صورت عدم درمان، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود.
علائم و نشانه های فتق
علائم و نشانه‌های هرنی بسته به نوع و محل آن متفاوت هستند.
تورم یا برآمدگی قابل مشاهده
این یکی از علائم اصلی است که معمولا در نواحی مانند شکم یا کشاله ران مشاهده می‌شود. این برآمدگی هنگام ایستادن یا سرفه کردن بیشتر مشخص می‌شود و هنگام خوابیدن یا استراحت کاهش می‌یابد.
درد یا ناراحتی
بسیاری از افراد دچار درد یا ناراحتی در ناحیه برآمدگی می‌شوند. این درد به خصوص در هنگام بلند کردن اجسام سنگین، سرفه یا خم شدن شدت پیدا می‌کند.
احساس سنگینی در ناحیه آسیب دیده
در بعضی موارد، می‌تواند باعث احساس سنگینی یا فشار در ناحیه شکم یا کشاله ران شود.
اختلال در حرکت
در موارد شدیدتر، باعث محدودیت در حرکت و فعالیت‌های روزمره می‌شود.
تهوع یا استفراغ
اگر هرنی به بخشی از روده‌ها فشار وارد کند، فرد احساس تهوع یا استفراغ دارد. این مورد نشانه‌ای از فتق پیچیده بوده و نیازمند درمان فوری است.
انواع فتق
هرنی به دسته‌ای از مشکلات پزشکی گفته می‌شود که در آن بافت‌ها یا اندام‌های داخلی از طریق یک نقطه ضعیف یا شکاف در دیواره‌های عضلانی یا بافت‌های حمایتی بیرون می‌زنند. انواع مختلف آن عبارتند از:
فتق نافی
این نوع بیشتر در نواحی اطراف ناف بروز می‌کند. در نوزادان شایع است، اما در بزرگسالان نیز به دلیل فشار بیش از حد شکم یا چاقی رخ می‌دهد. معمولا برآمدگی در نزدیکی ناف دیده می‌شود.
فتق کشاله ران
یکی از شایع‌ترین انواع هرنی است که در ناحیه کشاله ران (منطقه‌ای که شکم به ران متصل می‌شود) رخ می‌دهد. این نوع بیشتر در مردان شایع است و به دلیل فشار زیاد در این ناحیه یا ضعف در دیواره شکم ایجاد می‌شود.
فتق فمورال
این نوع کمتر رایج است و در قسمت بالای ران و در نزدیکی کشاله ران بروز می‌کند. فتق فمورال بیشتر در زنان مسن دیده می‌شود.
فتق دیافراگمی
در این نوع، بخشی از معده از طریق دیافراگم به داخل قفسه سینه حرکت می‌کند. این فتق باعث رفلاکس اسید معده یا سوزش سر دل می‌شود.
فتق شکمی
به دلیل ضعف یا شکاف در محل برش جراحی قبلی ایجاد می‌شود. اگر دیواره شکم پس از جراحی به طور کامل ترمیم نشود، ممکن است هرنی در محل برش بروز کند.
فتق مایوفاسیکولار
این فتق در ناحیه بالای شکم و در امتداد خط میانه شکم بروز می‌کند و معمولاً به دلیل ضعف در عضلات دیواره شکم ایجاد می‌شود.
فتق بند ناف
این نوع نادر است و در نواحی عمودی دیواره شکم رخ می‌دهد. معمولاً در قسمت‌های پایین شکم و به دلیل ضعف در عضلات دیواره شکم ایجاد می‌شود.
نحوه تشخیص فتق
تشخیص این بیماری شامل چند مرحله است که عبارتند از:
معاینه فیزیکی
پزشک ناحیه‌ای که احتمال فتق دارد را بررسی می‌کند. در هنگام سرفه یا زور زدن بیمار، برجستگی یا برآمدگی قابل مشاهده یا لمس است، این برآمدگی نشان‌دهنده هرنی است.
بررسی سوابق پزشکی
پزشک سوالاتی در مورد علائم، زمانی که برآمدگی مشاهده شده، و هر گونه فعالیتی که فتق را تشدید کرده باشد، می‌پرسد.
تصویربرداری
در برخی موارد، پزشک برای تأیید تشخیص از سونوگرافی استفاده می‌کند تا وجود هرنی را بررسی کند. در موارد پیچیده‌تر، به ویژه فتق‌های داخلی، ممکن است از سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی برای مشاهده دقیق‌تر استفاده شود.
آزمایش‌های دیگر
در صورت لزوم، برای بررسی فتق‌های شکمی یا دیافراگمی، آزمایش‌های خاصی مثل رادیوگرافی یا فلوروسکوپی درخواست می‌شود.
تشخیص دقیق به نوع و موقعیت آن بستگی دارد، بنابراین مشاوره با پزشک برای درمان و پیشگیری از مشکلات احتمالی اهمیت دارد.
درمان فتق به چه صورت است؟
درمان فتق بستگی به نوع و شدت آن دارد. در موارد خفیف، پزشک استفاده از کمربند یا توصیه به تغییرات در سبک زندگی مانند اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین را پیشنهاد می‌کند. اما در بیشتر موارد، درمان قطعی هرنی جراحی است.
جراحی می‌تواند به صورت باز یا لاپاراسکوپی انجام شود و شامل بازگرداندن ارگان به موقعیت طبیعی و تقویت دیواره شکم با استفاده از مش (شبکه) است. درمان زودهنگام از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری می‌کند.
عوارض فتق چیست؟
- حبس فتق که در این حالت، قسمتی از روده یا بافت‌های دیگر در فتق گیر کرده و به طور دائم در آن محل می‌مانند. این وضعیت منجر به درد شدید و قطع خون‌رسانی به بافت‌های گیر کرده می‌شود.
- اختناق فتق که در آن بافت‌ها دچار آسیب جدی، نکروز (مرگ بافتی) یا عفونت می‌شوند. این وضعیت یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به جراحی فوری دارد.
- فتق‌های بزرگتر یا درمان‌نشده باعث درد مزمن و ناراحتی در ناحیه می‌شوند که فعالیت‌های روزمره را مختل می‌کند.
- هرنی باعث برآمدگی در ناحیه شکم یا کشاله ران می‌شود که به‌ویژه هنگام سرفه یا زور زدن، برجسته‌تر می‌شود.
- در صورت بروز فتق‌های پیچیده‌تر، ارگان‌های داخلی مانند روده‌ها تحت فشار قرار گرفته و ممکن است به مشکلات گوارشی، انسداد روده یا عفونت منجر شود.
سوالات متداول
همیشه باعث درد نمی‌شود. برخی افراد فقط برآمدگی را مشاهده می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است درد یا ناراحتی احساس کنند.
فتق به طور طبیعی درمان نمی‌شود. تنها راه درمان قطعی آن، جراحی است.
در برخی موارد پس از جراحی مجددا باز می‌گردد. با این حال، رعایت توصیه‌های پزشکی مانند اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین به کاهش این خطر کمک می‌کند.
در نهایت…
فتق زمانی که قسمتی از بافت بدن از دیواره شکم بیرون زده رخ می‌دهد. این وضعیت موجب درد، ناراحتی یا عوارضی چون حبس یا اختناق فتق می‌شود. درمان آن معمولا جراحی است، به ویژه اگر هرنی بزرگ یا دردناک باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند. در صورت مشاهده علائم، مشاوره با پزشک ضروری است.