سنگ کلیه در صورت تجمع نمک و مواد معدنی بر روی کلیه ها ایجاد می شود و که در بیشتر مواقع با علائمی مانند درد، مشکلات ادراری و عفونی همراه است. عوامل بسیاری از قبیل کم مصرف کردن آب، رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب و وراثت بر روی تشکیل سنگ در کلیه نقش دارند.
گاهی این سنگ ها کوچک بوده و بدون درد دفع می‌شوند؛ اما گاهی سنگ ها بزرگتر هستند؛ حرکت نمی‌کنند و موجب درد و ناراحتی کلیه‌ها می‌شوند. زمانی که این سنگ‌ها به سمت مجاری ادراری حرکت می‌کنند، می‌توانند احتباس ادرار، عفونت ادراری و درد وحشتناکی در ناحیه شکم و پشت را به دنبال بیاورند.
سنگ کلیه چیست؟
ادرار حاوی مواد زائدی است که به صورت محلول درآمده‌اند. اگر این مواد زائد در مقدار کمی از ادرار حل شوند، کم کم کریستال‌های معدنی و نمکی را تشکیل می‌دهند و با جذب سایر مواد به صورت سنگ‌های سختی در می‌آیند که به راحتی قابل دفع نیستند.
اگر مایع ادرار در بدن کافی باشد، مواد زائد به سرعت از بدن بیرون رانده می‌شوند. اما در صورتی که مایع ادرار آنقدر کافی نباشد که شستشوی مواد زائد را در بدن به انجام برساند، تشکیل سنگ‌های رسوبی آغاز می‌گردد.
این بیماری در مردان، نسبت به زنان بیشتر دیده می‌شود و طبق آمارهای موجود، ابتلا به سنگ کلیه، در مردان، یک/دهم و در زنان یک/ سی و پنجم جمعیت را در بر می‌گیرد. همچنین جالب است بدانید که این مشکل، اغلب در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی، بروز پیدا می‌کند.
عوامل خطر سنگ کلیه
عوامل زیادی موجب تشکیل سنگ کلیه می شوند که از بارزترین آن‌ها می‌توان به کم‌آبی بدن اشاره کرد. ادرار کمتر از یک لیتر در روز، موجب کم‌آبی بدن و افزایش خطر ابتلا به این عارضه می شود.
همچنین چاقی، کم تحرکی، پرکاری تیروئید، رژیم غذایی با نمک یا شکر فراوان، مصرف پروتئین بالا، جراحی کاهش وزن و بای‌پس معده، سابقه ژنتیک، عفونت ادراری، ورزش زیاد یا حتی کم، نوشیدن آب کم، از دیگر مواردی هستند که ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
از طرفی، در طی بارداری، به دلیل بزرگ شدن حجم رحم و کاهش ظرفیت مثانه، و با توجه به اینکه میزان دفع کلسیم در این دوران، کمی بیشتر است، احتمال ابتلا به سنگ کلیه افزایش می‌یابد. همچنین در دوران بارداری، افزایش هورمون پروژسترون، کندتر شدن دفع ادرار را به دنبال دارد، و خود عاملی دیگر برای افزایش احتمال ایجاد سنگ به شمار می‌رود.
در واقع اگر مقدار آب کافی، برای رقیق شدن اسید اوریک موجود در ادرار در بدن وجود نداشته باشد، محیط بدن اسیدی می‌شود و همین، زمینه‌ای برای ایجاد سنگ کلیه است.
بیشتر بخوانید: هزینه جراحی سنگ کلیه
علائم سنگ کلیه
سنگ‌های کلیه در انواع و اندازه‌های مختلفی به وجود می‌آیند و گاهی به کوچکی یک دانه شن، و گاهی به بزرگی یک توپ گلف هستند. ممکن است تا زمانی که این سنگ‌ها بی حرکت هستند، بیمار دردی را احساس نکند؛ اما وقتی به حرکت می‌افتند، باعث تحریک و آسیب شده یا انسداد مجاری ادراری را به همراه دارند. در این زمان است که درد شدیدی به وجود می‌آورند و البته به ندرت شاهد این هستیم که سنگ‌های کوچک، بدون درد نیز دفع می‌شوند. از علائم وجود این بیماری در بدن، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. درد شدید در پهلوها و دو طرف کمر
2. حالت تهوع و استفراغ
3. تکرر ادرار
4. درد و سوزش ادرار
5. تب و لرز
6. کاهش حجم ادرار
7. کدر بودن و بوی ناخوشایند ادرار
8. خون در ادرار به رنگ صورتی قرمز و قهوه‌ای
9. احساس تخلیه فوری ادرار
بیشتر علائم این بیماری در زنان و مردان مشابه هستند، اما برخی نشانه‌های درد در مردان و زنان مبتلا به این بیماری، متفاوت خواهند بود. درد پشت و پهلو، به‌طوری که به سمت کشاله ران کشیده می‌شود، از موارد گزارش شده در مردان است و همچنین در زنان، درد بسیار شدیدی در پشت، شکم و پهلو احساس می‌شود که به شکل درد تیز و مهاجمی، در ناحیه فرج گسترش می‌یابد.
نکته قابل توجه این است که محل درد، ثابت و مشخص نیست و با جابه جا شدن سنگ در مجاری ادراری، محل درد و شدت آن تغییر می‌نماید. همچنین درد به نحوی است که ممکن است یک موج درد، پس از چند دقیقه، ساکت شده و سپس دوباره موج دیگری از درد آغاز شود. شدت درد و ناراحتی ناشی از آن، به اندازه سنگ، ارتباطی ندارد و گاهی یک سنگ یا شن کوچک با انسدادی که در مجاری ادراری به وجود می‌آورد، درد وحشتناکی را ایجاد می‌کند.
علائم کمتر شایع سنگ کلیه ها
در حالی که علائم فوق رایج ترین نشانه های سنگ کلیه هستند، علائم کمتر مکرری نیز ممکن است بسته به اندازه، محل و حرکت سنگ رخ دهند:
- برخی مردان ممکن است هنگام وجود سنگ کلیه، درد در بیضه ها یا کشاله ران را تجربه کنند.
- درد سنگ کلیه گاهی اوقات می تواند بیاید و برود، نه اینکه ثابت باشد. این درد متناوب می تواند از نظر شدت متفاوت باشد و ممکن است با حرکت سنگ در دستگاه ادراری همزمان باشد.
- فرد مبتلا به سنگ کلیه ممکن است احساس کند که مثانه خود را به طور کامل حتی پس از ادرار کردن تخلیه نکرده است. این احساس می تواند ناشی از انسداد جزئی سنگ باشد که منجر به تخلیه ناقص مثانه می شود.
تشخیص سنگ کلیه
برای تشخیص ابتدا بیمار، پس از تجربه دردهای شدید در پشت، شکم و پهلو، به پزشک عمومی مراجعه می‌نماید. پزشک عمومی پس از معاینه فیزیکی دقیق، و بررسی احتمالات، سایر عارضه‌های شکمی را رد کرده و بیمار را به پزشک متخصص اورولوژی و یا بهترین متخصص سنگ کلیه ارجاع می‌دهد.
اورولوژیست برای تایید و ارزیابی دقیق نوع، شکل و اندازه سنگ، به تصویربرداری و آزمایشات مختلف از جمله سونوگرافی، رادیوگرافی ساده یا تخصصی و سی‌تی‌اسکن نیاز دارد که برای بررسی دقیق محل و نوع سنگ نیاز است. همچنین لازم است برای بررسی سلامت کلیه‌ها آزمایش خون و آزمایش ادرار نیز انجام شوند که در روند تشخیص تاثیر به‌سزایی دارند.
برای از بین بردن سنگ کلیه چه باید کرد؟
موضوع مهمی که بیماران کلیوی باید به آن توجه داشته باشند، این است که گاهی این بیماری، ناشی از عوامل ژنتیکی بوده و رژیم غذایی نادرست، بی تحرکی، کم نوشیدن آب، مصرف نمک و شکر زیاد و یا گوشت قرمز، در ایجاد آن، نقش به‌سزایی دارند.
متخصص اورولوژی پس از تشخیص نوع سنگ، با دستورالعمل‌های تغذیه‌ای مناسب، ورزش، و محدود کردن مصرف نوشابه‌های گازدار، چای پررنگ، گوشت قرمز و (سبزیجات بسته به نوع سنگ)، به جلوگیری از سنگ سازی دوباره و دفع سنگ‌های موجود می‌پردازد. رعایت موارد فوق می‌تواند، زندگی با سنگ کلیه را به‌طرز چشمگیری تسهیل نماید.
بیشتر بخوانید: درمان سنگ کلیه
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟
تشخیص زودهنگام علائم سنگ کلیه برای مدیریت و درمان موثر بسیار مهم است. اگر در پشت یا پهلو، همراه با حالت تهوع، استفراغ، خون در ادرار، تب یا مشکل در ادرار کردن، درد شدیدی را تجربه کردید، باید فوراً به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. علاوه بر این، اگر سابقه سنگ کلیه دارید و متوجه هرگونه تغییر در علائم خود شدید یا اگر درد غیرقابل تحمل شد، با پزشک تماس بگیرید.
سوالات متداول
سنگ شکن یک روش سرپایی و بدون نیاز به بیهوشی است و برای سنگ های زیر ۱/۵ سانتی‌متر که نمی‌توانند از مجاری ادراری عبور کنند، مفید و موثر واقع می‌شود.
تقریباً نیمی از بیمارانی که سنگ کلیه خود را دفع کرده‌اند، پس از ۵ تا ۱۰ سال، دوباره دچار این بیماری می‌شوند. بنابراین برای پیشگیری از این موارد، باید نوشیدن آب کافی، تغذیه مناسب و ورزش را در سبک زندگی خود جای دهند.
بله، اضافه وزن باعث تشکیل سنگ‌های کلسیمی و اسید اوریکی می‌شود.
خیر، مصرف زیاد ماءالشعیر مانند سایر نوشابه‌های گازدار ریسک سنگ‌سازی کلیه را افزایش می‌دهد.
در نهایت…
همان‌گونه که پیش‌تر اشاره کردیم، این بیماری عوارض دردناکی را به همراه دارد. اما می‌توان با نوشیدن روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب، ورزش مناسب، تغذیه سالم (مصرف کم شکر و نمک)، و انجام معاینات و آزمایشات دوره‌ای، از بروز آن پیشگیری نمود. چنانچه یک یا چند مورد از علائم سنگ کلیه را دارا هستید، در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه نمایید و مراحل درمان مشکل را پیگیری کنید.